باچ بهاݢين ڤرتام توليسن اين:
[ توليسن جاوي: کيسه همزة يڠ دݢلر “تيݢ سوکو” ]
ڤد بهاݢين ڤرتام⹁ ساي تله ممبينچڠکن دوا جنيس همزة ياءيت همزة تيݢ سوکو دان همزة ستارا. ترداڤت امڤت لاݢي جنيس همزة ددالم توليسن جاوي. برايکوت مروڤاکن کأمڤت-امڤت جنيس همزة ترسبوت.

همزة دأتس اليف
حروف همزة دأتس اليف امت ڤنتيڠ ددالم ڤنوليسن جاوي باݢي مننداکن سمبوڠن ايمبوهن ‘د-‘⹁ ‘س-‘ دان ‘ک-‘ کڤد حروف يڠ برمولا دڠن بوڽي ۏوکل⹁ سڤرتي ‘دأمبيل’⹁ سأومة’ دان ‘کأتس’.
حال اين باݢي ممبيذاکن ايستيله٢ يڠ ممڤوڽاءي ايجاءن سام سڤرتي ‘کأرس’ دان ‘کارس’ يڠ هاڽ داڤت دبيذاکن دڠن ڤڠݢوناءن حروف ترسبوت.
ساتو کسيلڤن يڠ لازيم دلاکوکن اداله مڠݢنتيکن حروف اين دڠن همزة دباوه اليف باݢي کات داسر يڠ مربولما دڠن ۏوکل ‘ي’ سڤرتي ‘دإيريڠي’ دان ‘دإيلق’. سبنرڽ⹁ حروف همزة دأتس اليف ککل دݢوناکن تنڤا مڠيرا ۏوکلڽ⹁ مک ايجاءن سڤاتوتڽ ايله ‘دأيريڠي’ دان ‘دأيلق’.
حروف اين جوݢ ترداڤت دالم ببراڤ ايستيله سراڤن بهاس عرب يڠ دککلکن ايجاءنڽ⹁ چونتوهڽ ‘تأخير’ دان ‘طمأنينة’.
همزة دباوه اليف
کݢوناءن اوتام دان ڤاليڠ لازيم باݢي حروف همزة دباوه اليف اداله اونتوق منوليس حروف رومي ‘E’ ددالم توليسن جاوي⹁ ياءيت ‘إي’. اوليه کران ترداڤت دوا حروف رومي يڠ سبوتنڽ ممڤوڽاءي ايجاءن سام ددالم توليسن جاوي ياءيت ‘A’ دان ‘E’⹁ حروف٢ اين دبيذاکن دڠن ڤڠݢوناءن دياکريتيک همزة.
حروف همزة دأتس اليد دݢوناکن اونتوق منوليس حروف رومي ‘A’ (أي)⹁ ماناکالا حروف رومي ‘E’ مڠݢوناکن حروف همزة دباوه اليف (إي).
حال اين ڤنتيڠ باݢي ڤنوليسن ايستيله يڠ ممڤوڽاءي ايمبوهن اولن ‘إي’ برمقصود ايليکترونيک⹁ سڤرتي ‘إي-ميل’⹁ ‘إي-دومڤيت’ دان ‘إي-ڤنجان’.
حروف اين جوݢ دݢوناکن اونتوق منوليس ڤرکاتاءن ملايو يڠ بوليه دکليروکن دڠن سواتو ڤرکاتاءن لاءين. چونتوهڽ ‘إيه’ يڠ بوليه دکليروکن دڠن ‘ايه’⹁ دان ‘إيوه’ يڠ بوليه دکليروکن دڠن ‘ايوه’.
نامون بݢيتو⹁ ڤرکاتاءن إسلام ايله ساتو-ساتوڽ ڤرکاتاءن يڠ تيدق مڠايکوت مان٢ حکوم دأتس. ايجاءن عربڽ دککلکن دڠن حروف همزة دباوه اليف.
همزة برومه
کݢوناءن اوتام حروف همزة برومه ياء اداله اونتوق مننداکن بوڽي ‘ى’ سلڤس ۏوکل ‘ي’ اتاو ‘و’. چونتوه کݢوناءنڽ اداله دالم ايستيله٢ سڤرتي ‘بوليئن’ دان ‘کونستيتوئن’.
نامون⹁ ترداڤت ساتو حکوم خاص جک ۏوکل سبلومڽ ايله ‘ي’. همزة برومه ياء هاڽ دݢوناکن اڤابيلا ڤولا سوکو کات ترسبوت اداله دأخير ڤرکاتاءن⹁ سڤرتي ‘چندليئر‘. جک ۏوکل سبلومڽ ايله ‘و’⹁ اي تتڤ مڠݢوناکن سيستم ترسبوت والاوڤون ڤولا سوکو کات براد دتڠه-تڠه ڤرکاتاءن⹁ سڤرتي ‘ونسيﮑﻮئنﺴﻲ’.
همزة برومه ياء جوݢ دݢوناکن باݢي مميسهکن حروف ياء يڠ دتوليس دوا کالي کران ڤڠاولڠن بوڽي ۏوکل ياء⹁ سام اد يڠ سام ماهوڤون بربيذا. چونتوه سيتواسي اين ايله ‘چميئيه’⹁ ‘اوريئينتاسي’ دان ‘اڤرتيئيد’.
حروف اين توروت دݢوناکن باݢي مننداکن ڤڽمبوڠن دوا بوڽي کونسونن ددالم ساتو ڤولا سوکو کات سڤرتي ‘چئڠ’.
سلاءين ايت⹁ ببراڤ ايستيله سراڤن عرب جوݢ مڠݢوناکن همزة برومه ياء باݢي مڠکلکن ايجاءن اصل⹁ چونتوهڽ ‘مسئله’ دان ‘تهنئه’. حال اين توروت ترڤاکاي باݢي حروف همزة برومه واو.
همزة برومه واو ڤولا لڠسوڠ تيدق دݢوناکن دالم مان٢ ڤرکاتاءن جاتي ملايو. اي هاڽ دݢوناکن اونتوق کات سراڤن عرب يڠ ماسيه مڠکلکن ايجاءنڽ سڤرتي ‘مؤمن’.
کسيمڤولن
توليسن جاوي ممڤوڽاءي برباݢاي-باݢاي چارا اونتوق منوليس حروف همزة. ستياڤ چارا دان کدودوقنڽ ممڤوڽاءي کݢوناءن دان بوڽي بربيذا.
مک⹁ اداله ڤنتين باݢي کيت اونتوق مڠواساءي ڤماهمن دالم ڤرکارا اين⹁ اݢر جلس مڠناءي چارا سبنر منوليس توليسن جاوي⹁ دان تيدق ممبوات کسيلڤن کتيک منوليس.
اين مروڤاکن ساله ساتو بوقتي بهاوا توليسن جاوي اداله اونيک بربنديڠ توليسن لاءين يڠ مڠݢوناکن سيستم توليسن عرب. توليسن جاوي تله دأدڤتاسيکن باݢي کسسواين تمڤتن دکاوسن مليسيا⹁ اݢر موده دباچ⹁ دڤلاجري دان دفهمي.
والاوڤون بهاس ملايو ممڤوڽاءي باڽق ڤرکاتاءن سراڤن بهاس عرب⹁ نامون لازيمڽ ايجاءنڽ دأوبه اݢر برسسواين دڠن سيستم جاوي سوڤايا لبيه موده اونتوق دباچ⹁ سڤرتي ‘فکر‘ کڤد ‘فيکير’ دان ‘غائب‘ کڤد ‘غاءيب’.